Το Χρονικό του Δεκέμβρη ΣΤ' (27 Δεκεμβρίου 1944-1 Ιανουαρίου 1945.)

Τετάρτη, 27 Δεκεμβρίου 1944. Σφίγγει ο κλοιός

Από τις επτάμισι το πρωί άρχισαν επιθέσεις οι αλεξιπτωτιστές στου Ψυρρή, κι’ οι χωροφύλακες κατέβηκαν από Πειραιώς, οπότε όσοι ελασίτες σώθηκαν υποχώρησαν το βράδυ στο Μεταξουργείο. Οι αναφορές των κυβερνητικών μιλούσαν για κάπου 40 νεκρούς ελασίτες.
Εκεί, ο ΕΛΑΣ ήταν οχυρωμένος πολύ καλά. Θα κράταγε αρκετές μέρες, μέχρι να βγει ο χρόνος. Εκτός από κάποιες εστίες αντίστασης, η νέα Σμύρνη ήταν στα χέρια των Άγγλων, μέχρι Δουργούτι και Κατσιπόδι. Που τα λέμε Νέο Κόσμο και Δάφνη, τώρα.

φωτό: άγγλοι αλεξιπτωτιστές και εθνοφύλακες, κάπου στο κέντρο. Και το Δουργούτι, αρχές δεκαετίας του 50.

Πέμπτη, 28 Δεκεμβρίου 1944. Σφίγγοντας την Μέγγενη, πιέζοντας τον Γελοιωδέστατο.

Η επίθεση στην Καισαριανή σχεδιάστηκε να γίνει από τρεις κατευθύνσεις. Μία μέγγενη. Από νότια, με δύο αγγλικά τάγματα, μέσα από Βύρωνα και Νέα Ελβετία, όπου ήταν τα πυρομαχικά του ΕΛΑΣ στις ανατολικές συνοικίες. Από βόρεια, από Ζωγράφου και Ιλίσια, με την Ορεινή Ταξιαρχία, χωροφύλακες, δύο ταγματα εθνοφυλακής, και καμιά δεκαριά τανκς. Και από δυτικά, μέσα από το Ζάππειο και του Μετς, μέσα από το Παγκράτι. Αυτή θα γινόταν με ένα σύνταγμα τανκς και ένα μηχανοκίνητο.

Το Παγκράτι ήταν το πιο ευάλωτο. Γιατί απέναντι στα τανκς ο ΕΛΑΣ δεν είχε και πολλά να αντιτάξει. Μονάχα οδοφράγματα, αυτοσχέδιες μπόμπες, κουρελούδες, και την παλαβομάρα των μαχητών του. Να περιμένεις δηλαδή κρυμμένος να βάλεις ανάμεσα στις ερπύστριες μια πατσαβούρα, ή να ρίξεις στον εξαερισμό της μηχανής μια μπουκάλα πετρέλαιο πακέτο με μια χειροβομβίδα. Δηλαδή άμα έχεις το νεφρό, κάντο εσύ. Και κλείσανε διάφορους δρόμους, Ερατοσθένους, πλατεία Βαρνάβα, Μουσούρου, πλατεία Προσκόπων, κι΄αλλού, από δυο τρεις ζουρλοί σε κάθε δρόμο, να περιμένουνε. Και πιο πίσω, οι κύριες δυνάμεις με τα λιανοντούφεκα.

Στις εικοσιοχτώ το πρωί οι άγγλοι επιτέθηκαν από το Κουκάκι σε τμήματα του τάγματος Νέας Σμύρνης που κράταγαν την Βουλιαγμένης, στο ύψος του Α΄ Νεκροταφείου. Κι΄από την Νέα Σμύρνη επιτέθηκαν στον Λόφο του Αη Γιάννη και στην Γούβα, απ’ όπου έδιωξαν τα υπολείμματα του τάγματος Κατσιποδίου. Πάρα πέρα, επιτέθηκαν στο τάγμα Αττικοβοιωτίας, στην Γυμναστική Ακαδημία. Τους διώξαν κι’ αυτούς.

Εντωμεταξύ, ο Τσώρτσιλ πίεζε τον βασιλέα Γεώργιο να διορίσει αντιβασιλέα. Ο οποίος είχε μουλαρώσει, και δεν ήθελε ν’ ακούσει κουβέντα σχετικώς. Αλλά ανάγκα και θεοί πείθονται. Διότι στην αρχή και ο Τσώρτσιλ ήταν ανένδοτος επί του θέματος της αντιβασιλείας, ήθελε τον βασιλέα πίσω εδώ και τώρα. Κι΄ είχε μία εξήγηση αυτό, πέραν του γεροντικού πείσματος. Διότι ο Τσώρτσιλ ήταν πεπεισμένος πως μόνο με τον βασιλέα εξασφάλιζε τα βρετανικά συμφέροντα εν Ελλάδι, κι’ αν έρχονταν οι βενιζελικοί στα πράματα, η Ελλάς θα περνούσε -αργά ή γρήγορα- υπό αμερικανικόν έλεγχον. Όπερ και εγένετο, δηλαδή. Διότι η Μεγάλη Βρετανία ήτο πλέον κουρέλα, και εφάνη τούτο κάτι μήνες μετά, στην μαγευτική Γιάλτα. Οπότε ο εξωτερικός Ήντεν και ο θεμάτων Μεσογείου Μακμίλαν δικαίως εφάνησαν πιο διαλλακτικοί και εύκαμπτοι, σου λέει αν δεν σταματήσουμε τον πόλεμο στην Ελλάδα, μπορεί να αποχωρήσουν οι εργατικοί και να πέσει η κυβέρνησίς μας, άσε τους αμερικανούς που σου λένε εμείς θα πολεμάμε σαν τα κορόιδα τους γερμανούς για να κρατήσετε εσείς την αυτοκρατορία σας, ρεμάλια; Οπότε ας βάλουμε κειπέρα έναν αντιβασιλέα προς το παρόν, να κάνουμε κάποιαν ανακωχή με τους κουμουνιστές, και βλέπουμε τι μπορούμε στο μέλλον. Τους είχε σκάσει λοιπόν ο Γεώργιος με την αδιαλλαξία του. Αλλά τουλάχιστον είχε τελευταίως μεταπεισθεί ο βρετανός πρωθυπουργός επί του θέματος αυτού.

Ο οποίος βρετανός πρωθυπουργός Τσώρτσιλ τηλεγράφησε στον αμερικανό πρόεδρο Ρούζβελτ να του ζητήσει να παρέμβει παρά τω βασιλεί της Ελλάδος ώστε αυτός ο τελευταίος να διορίσει αντιβασιλέα να τελειώνουμε. Και αποφασίσανε, ο Τσώρτσιλ και ο Ήντεν και ο Μακμίλλαν, πως άμα συνεχίσει ο Γεώργιος να κάνει τα καραγκιοζλίκια του, να μηνύσουνε του Δαμασκηνού όπως ενεργήσει ωσεί αντιβασιλέας κανονικός.

Και να σου εξηγήσω εγώ αχλαδάκι γλασσέ, διορίζεις αντιβασιλέα ή δεν ορίζεις; Γελοιωδέστατε.

Παρασκευή, 29 Δεκεμβρίου 1944. Το Μικρό Στάλινγκραντ

Μικρό Στάλινγκραντ λέγαν την Καισαριανή. Για την αντίστασή της στην Κατοχή.

Η επίθεση στο Παγκράτι άρχισε μ’ έναν κανονιοβολισμό που σείστηκε ο τόπος. Μαζί με τα αεροπλάνα. Ύστερα τα τανκς περάσανε τις γέφυρες του Ιλισσού, γιατί ο Ιλισσός τότε περνούσε μέσα από την Βασιλίσσης Σοφίας. Και σαρώσανε τα πάντα, στον Αρδηττό, στο Μετς, μέχρι το Πρώτο Νεκροταφείο, Ερατοσθένους, μέχρι Νοσοκομείο Συγγρού. Ο ΕΛΑΣ προσπάθησε να ανασυνταχτεί πιο πίσω, στην Υμηττού. Τρέχανε, διαλυμένοι, ασύνταχτοι και δεκατισμένοι. Ωστόσο, άντεξαν μέχρι το απόγευμα, στην είσοδο της Καισαριανής, που είναι τώρα το Κάραβελ.

Η ορεινή Ταξιαρχία μαζί με τα τανκς και τους εθνοφύλακες επιτέθηκε από δύο μεριές. Η μία, στο Νοσοκομείο Συγγρού, απ’ όπου έφτασε μέχρι την Υμηττού και στο τέρμα της Φορμίωνος. Και η άλλη από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, μέσω της κεντρικής λεωφόρου. Που τους σταμάτησαν στο Σκοπευτήριο. Τώρα, η Καισαριανή ήταν το Μικρό Στάλινγκραντ. Είχε στενά δρομάκια, που στριμώχνονταν εκεί τα τανκς, και οι υπερασπιστές της ξέρανε κάθε αυλή και κάθε σοκάκι απόξω κι’ ανακατωτά. Οπότε, φωνάξαν την αεροπορία. Αεροπορία και χερσαία τμήματα ήταν πολύ συντονισμένα. Είχαν έναν αξιωματικό των τανκς κι’ έναν της αεροπορίας στην Μεγάλη Βρετανία. Κι’ ότι σήμα έδινε το τανκς, να πούμε, στην τάδε στέγη έχει ελασίτες και ρίχνουν, το έδινε αμέσως στο αεροπλάνο που πέταγε αποπάνω. Κι’ όρμαγε αυτός, κι’ αμόλαγε τις ρουκέτες. Κι’ όποιον πάρει ο χάρος, γιατί ήταν ανάκατα ελασίτες και άμαχοι. Οι περισσότεροι ελασίτες ήταν από την Καισαριανή, κι’ οι δικοί τους δεν θέλαν να τους αφήσουν.

Να μην τα πολυλογώ, έγινε σφαγή. Οι άγγλοι αναφέρουν για τριακόσιους ελασίτες νεκρούς μετρημένους, κι’ άλλους τετρακόσιους αιχμάλωτους. Όταν έπεσε το σκοτάδι, όλη η Καισαριανή είχε καταληφθεί, και η Ορεινή ενώθηκε με τους άγγλους που ανέβαιναν από Παγκράτι.

Στον ΕΛΑΣ ανατολικών συνοικιών έμενε μόνο ο Βύρωνας. Αργά το απόγευμα, που είχε κοπάσει η μάχη, η διοίκηση της Ι Ταξιαρχίας του Α’ Σώματος συσκέφθηκε στην Νέα Ελβετία. Κι΄αποφασίστηκε να φύγουν, όχι μόνο ο ΕΛΑΣ, αλλά και όλες οι τοπικές οργανώσεις του ΕΑΜ, συν γυναιξί και τέκνοις.

Το Α΄ Σώμα διατάζει όπως «επανέλθωσι στας θέσεις των,» και ότι «στελέχη φέρουσι βαρυτάτην ευθύνην.»

Ξεκίνησαν τα μεσάνυχτα. Περάσαν από τα διάσελα του Υμηττού, να φτάσουν στο Λιόπεσι. Στην Παιανία, που λέμε τώρα.

Στην Αθήνα, ο ΕΛΑΣ είχε μείνει με τέσσερις πέντε χιλιάδες απελπισμένους, να κρατήσουν μια γραμμή από Κωνσταντινουπόλεως, Βοτανικό, Ακαδημία Πλάτωνος, Βάθη, Ομόνοια, Εξάρχεια, Νεάπολη, Αβέρωφ, μέχρι Γηροκομείο.

Στην Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ, οι δύο στρατιωτικοί λέγαν για στρατοδικεία, και τρίχες. Ο Σιάντος διάταζε τρεις μεραρχίες του ΕΛΑΣ από την Ήπειρο που πολεμάγαν τον Ζέρβα να κατέβουν στην Αθήνα. Και στην Αθήνα διάταζε να αντέξουν μέχρι να κατέβουν οι τρεις μεραρχίες.

Το νοστιμότερο όμως ήταν σε μία ανακοίνωση της Κεντρικής Επιτροπής. Αφού κατηγορούσε το καθεστώς Παπανδρέου για απαγωγές, λεηλασίες, ομαδικές εκτοπίσεις, ακόμα και φόνους, και πως είναι χειρότεροι από τους χιτλερικούς, απειλούσε με τα ίδια αντίποινα.

Πηγές

Χαραλαμπίδης, σελ. 232-238.

Κωτσάκης, σελ. 237-240.

Σάββατο, 29 Δεκεμβρίου 1944. Το καρφί.

Τεσσεράμισι τα χαράματα τέλειωσε η συνάντηση του Τσώρτσιλ με τον Γεώργιο. Και τον είχε εκεί από τις δέκα τη νύχτα της Παρασκευής. Για να τον ψήσει να διορίσει τον Δαμασκηνό αντιβασιλέα, και να δηλώσει πως δεν θα γυρίσει στην Ελλάδα αν δεν εκφραστεί πρώτα ο λαός ειλικρινώς αν θέλει βασιλέα. Θα τούπε, θα τον φοβέρισε, θα ότι θες. Κι’ έστειλε ο Γεώργιος τηλεγράφημα στον Δαμασκηνό και τον έβαζε αντιβασιλέα όσο διαρκούσε «η έκρυθμος κατάστασις.»

Για να ψηθεί ο Γεώργιος, ο Τσώρτσιλ έπεσε τόσο χαμηλά που του έδωσε ένα χαρτί στο οποίο έλεγε πως ο Δαμασκηνός θα βάλει τα δυνατά του να σχηματίσει κυβέρνηση με όσο πιο πολλά κόμματα μπορεί, εξαιρουμένων των κομμουνιστών. Διότι φοβόταν ο βασιλεύς πως αν είχε και κομμουνιστάς η κυβέρνηση, θα συνενογιόνταν με τους βενιζελικούς και θα εμποδίζαν την επιστροφή του. Οπότε, έριξε τα μούτρα του ο Τσώρτσιλ και του τόδωσε, το χαρτί. Ως εγγύηση, να πούμε, πως δεν θα του τη φέρουνε. Αλλά να μην το δείξει πουθενά.

Αλλά ο Γεώργιος ήταν και καχύποπτος, και ύπουλος, και μαλάκας. Διότι φοβούμενος μήπως  ο Δαμασκηνός του την σκάσει και κάνει παιχνίδι με τους κουμουνιστές, έστειλε το χαρτί του Τσώρτσιλ στον παπατζή, για να το δώσει στους αρχηγούς των πολιτικών κομμάτων, ώστε να γνωρίζουν εκ των προτέρων τας αγγλικάς θέσεις, πως κολλεγιές με τους κουμουνιστές αποκλείεται.

Τελικώς το χαρτί διέρρευσε στις εφημερίδες. Και εξετέθη ο Τσώρτσιλ από τις ανασφάλειες του Γεωργίου.

Κανονικά οι εγγλέζοι θα έπρεπε να γίνουν τόσο εξωφρενών που να κοιτάξουν να βρουν κάποιον άλλον να βάλουν στη θέση του Γεωργίου. Μπορεί και τον αδερφό του, τον Παύλο.

Αλλά σου λέει όσο πιο μισητός είναι ο ηγεμών, τόσο περισσότερο εξαρτάται από εμάς.

Οπότε κάναν το κορόιδο.

Πηγές

Χαραλαμπίδης, σελ. 239-244.

Κυριακή, 31 Δεκεμβρίου 1944. Δεν το πίνουμε το γάλα.

Κατά την διάρκειαν των συγκρούσεων, οι άγγλοι του κάνανε την βιβλιοθήκη παρανάλωμα. Και η πικρία τεραστία. Πλην όμως η ανάγκα προς τον επιούσιον τεραστιωτάτη. Τούτου ένεκα γύρναγε παραμονή πρωτοχρονιάς πόρτα πόρτα το Κολωνάκι, όχι για δανεικά, ουκέτι άδων τα κάλαντα, να βρει κανά ρόλο πήγαινε ο άθρωπος, σε συναδέλφους. Καθ’ ότι ηλίου φαεινότερον, το πατιρντί όδευε προς την λήξιν του, και κάθε κατεργάρης στον πάγκο του, και ο ηθοποιός στο σανίδι, διότι πάγκος ατομικός δυστυχώς δεν διατίθεται.

Αίφνης χειρ βάρβαρος τον σβερκώνει ανήκουσα εις Αποστόλην τινά, ταξιθέτην του θεάτρου και χαφιέ επιφανέστατο, γνωρίζοντος πρόσωπα και πράγματα περί του επαγγέλματος, ως και περί της αναμίξεως του συλληφθέντος εις το ΕΑΜ, τα κουμούνια, και τοιαύτα αντεθνικά. Τον βάλανε το λοιπόν σ’ ένα κελί, στο Τμήμα της οδού Αμερικής. Εντός του οποίου μεθ' ολίγον εγένετο το αδιαχώρητον.

Η συνέχεια, στο αμπάρι ενός σκυλοπνίχτη με προορισμόν Αλεξάνδρεια Αιγύπτου, που έχει και γκαμήλας. Κι΄από κεί, στο διαβόητο «Σύρμα» της Ελ Ντάμπα, ένα στρατόπεδο εκατονπενήντα χιλιόμετρα μέσα στην έρημο που οι άγγλοι έστελναν τους όμηρους των Δεκεμβριανών. Πιο παλιά, είχαν κλείσει εκεί και τους στασιαστές του Μαΐου του σαραντατέσσερα.

Λέγανε ένα τραγούδι, στο Σύρμα, πάνω στη μελωδία του Βάρκα γιαλό, του Τσιτσάνη. Που κι’ ο Τσιτσάνης κλεμμένο τόχε, από κάτι ψαράδες. Ο Γιώργος Κατσαρός τόμαθε από την αδερφή του, που ζούσε στην Καλλιθέα, όταν πήγε να τον δει στην Αμερική, το 1946.

Νάτο: https://www.youtube.com/watch?v=K8OcyIdQnwM

Ευτυχώς που οι άγγλοι δεν κάναν εκτελέσεις. Επέστρεψε στην Αθήνα στις 25 Μαρτίου 1945.

Τα όσα έκανε μετά, μέσες άκρες τα ξέρετε.

Πηγές:

Χαραλαμπίδης, σελ. 311-312.

Για την ιστορία του Μίμη Φωτόπουλου στα Δεκεμβριανά:

http://www.mixanitouxronou.gr/mimis-fotopoulos-i-sillipsi-ke-i-exoria-tou-stin-el-ntampa-tis-egiptou

1 Ιανουαρίου 1945. Χαρούμενον και Ευτυχές το 1945!

Στις 2 Ιανουαρίου αρχίζουν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των άγγλων στα Εξάρχεια και την Νεάπολη. Μία ομάδα του λόχου σπουδαστών της ΕΠΟΝ αποκόπτεται στην πολυκατοικία Μαυρομιχάλη και Ναυαρίνου. Τραυματίζεται σοβαρά ο Γιάννης Ξενάκης.

Στις 3 και 4 του μηνός η κατάσταση ήταν εξαιρετικώς κρίσιμη. Συντονισμένες επιθέσεις από άγγλους και εθνοφύλακες στο Μεταξουργείο, στην Ομόνοια, στην Βάθη, μέχρι την πλατεία Αμερικής. Πέφτει το Μεταξουργείο. Οι απώλειες του ΕΛΑΣ είναι 290 νεκροί και 521 αιχμάλωτοι. Οι άγγλοι έχουν 10 νεκρούς.

Το απόγευμα της 4^ης Ιανουαρίου, οι τελευταίοι μαχητές του ΕΛΑΣ εγκαταλείπουν τα Εξάρτχεια. Ο Λεωνίδας Κύρκος παίρνει διαταγή να φωνάζει με τη ντουντούκα πως ο ΕΛΑΣ ζητά μία επείγουσα επαφή με τον στρατηγό Σκόμπη.

Στην πραγματικότητα η υποχώρηση -ή η αποχώρηση- του ΕΛΑΣ από την Αθήνα έχει αρχίσει. Μαζί του φεύγουν και οι πολιτικές οργανώσεις του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Σ’ εκείνη την έξοδο βρίσκονται ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Αλέξης Δαμιανός, η Ελένη Γλύκατζη, και πολλοί άλλοι.

Οι ηττημένοι παίρνουν τον δρόμο προς Ελευσίνα-Κόρινθο ή προς Σχηματάρι-Θήβα. Καταδιώκονται από μηχανοκίνητα τμήματα, τανκς και αεροπορία, ώστε να μην δοθεί η ευκαιρία στον ΕΛΑΣ να ανασυγκροτηθεί κοντά στην Αθήνα.

Την Έξοδο ακολουθούν υποχρεωτικά μερικές χιλιάδες όμηροι, δωσίλογοι, μέλη των σωμάτων ασφαλείας, μεγαλόσχημοι κρατικοί λειτουργοί, και πλούσιοι ιδιώτες. Στις 10 Δεκεμβρίου εκτελέστηκαν στην Αράχωβα δεκατρείς, μεταξύ των οποίων δύο υπουργοί, ο πρύτανης κι’ ένας καθηγητής του Μετσοβείου, ένας αρεοπαγίτης, ένας στρατηγός, ο διευθυντής της Εταιρίας Λιπασμάτων.

Στις 11 Ιανουαρίου υπογράφτηκε η ανακωχή.

Ο ΕΛΑΣ άφησε ελεύθερους τους υπόλοιπους ομήρους. Ανάμεσά τους, ο Ανδρέας Εμπειρίκος.

Πολλοί αριστεροί που είχαν ακολουθήσει την Έξοδο επέστρεψαν κι΄ αυτοί στην Αθήνα.

ΤΕΛΟΣ