Κυριακή, 3 Δεκεμβρίου 1944

 

 

Μαζεύτηκαν στις συνοικίες να ξεκινήσουν για την Πλατεία Συντάγματος.

Το μπλοκ της Νέας Σμύρνης και της Καλλιθέας συναντήθηκαν στην Συγγρού. Και πέρασε η Καλλιθέα μπροστά. Από πίσω ήρθαν το Φάληρο, η Γλυφάδα, η Βούλα.

Κατά τις δέκα έφτασαν στο Σύνταγμα από την Αμαλίας. Από την Βασιλίσσης Σοφίας κατέβαινε το μπλοκ της Καισαριανής, Βύρωνα, Ζωγράφου, Παγκρατίου και τα λοιπά.

Το μπλοκ της Αμαλίας με την Καλλιθέα μπροστά πέρασε μπροστά από το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου και βρισκόταν καμιά τριανταριά μέτρα από την Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών, στην συμβολή Πανεπιστημίου και Βασιλίσσης Όλγας.  

Βγαίνουν τότε καμιά πενηνταριά αστυφύλακες μέσα από το κτίριο της Διεύθυνσης. Κι' αρχίζουν να ρίχνουν στους διαδηλωτές. Δισταχτικά στην αρχή, μετά πυκνά. Ρίχνουν κι' από τα παράθυρα των Ανακτόρων, που είναι τώρα η Βουλή. Κι' από την Μεγάλη Βρετάνια.

Ο Νίκος Φαρμάκης ήταν τότε νεαρός, μέλος της Χ. Είχε πάει στα Ανάκτορα με το ποδήλατό του, να παραδώσει κάτι πυρομαχικά. Είχε ένα γερμανικό αυτόματο, ένα περίστροφο και μια χειροβομβίδα. Έδειξε εκεί ένα χαρτί που έδινε ο Σπηλιωτόπουλος στους χίτες, και πέρασε μέσα. Του είπανε να ανέβει επάνω, να πιάσει ένα πόστο σ' ένα παράθυρο, μ' έναν χωροφύλακα. Και να μην πυροβολήσει πριν φτάσει η διαδήλωση στον Άγνωστο Στρατιώτη. Είχε ένα γερμανικό αυτόματο. Από εκεί, ο Φαρμάκης είδε στο μπαλκόνι της Αστυνομικής Διεύθυνσης τον διευθυντή της Αστυνομίας Άγγελο Έβερτ, μαζί με τρεις τέσσερις άλλους αξιωματικούς. Να κάνει σινιάλο μ' ένα μαντήλι. Κι' αρχίζουν οι αστυφύλακες να ρίχνουν με αυτόματα, οπλοπολυβόλα και ντουφέκια. Μετά σταματάνε. Μία κοπέλλα βουτάει μία κόκκινη σημαία στο αίμα ενός σκοτωμένου σα σφουγγάρι, κι' αρχίζει να την κουνάει πέρα δώθε, και το αίμα γράφει την τροχιά της σημαίας στον αέρα.

Στις αρχές της Πανεπιστημίου, στο καφενείο του Γιαννάκη, στεκόταν κι' ένας άγγλος αντισυνταγματάρχης. "Άντρες, γυναίκες, παιδιά, που λίγο πριν φώναζαν, βάδιζαν, γελούσαν, γεμάτοι ζωντάνια και απείθεια έπεσαν κάτω με το αίμα να τρέχει από τα κορμιά και τα κεφάλια τους στην άσφαλτο, ή στις σημαίες που κρατούσαν..."

Σταμάτησαν μετά από λίγο οι πυροβολισμοί. Απόμεινε το πλήθος να κοιτάει αποσβολωμένο. Μετά λέγανε τα ονόματα των σκοτωμένων, και μετά τα φώναζαν, ο ένας των αλλωνών. Και μετά τα γοερά κλάματα, οι βρισιές...

 

Απέναντι, στην Όθωνος, ήταν τα γραφεία του ΚΚΕ, που είχαν ένα στημένο πολυβολείο. Αν θέλανε, θα είχαν κάνει την Αστυνομική Διεύθυνση κόσκινο. Μαζί με τον Έβερτ, που κοίταγε από το μπαλκόνι. Αλλά δεν έριξαν ούτε σφαίρα.

Ο Έβερτ έδωσε μία συνέντευξη το 1958 και παραδέχτηκε πως αυτός έδωσε την διαταγή στους αστυνόμους να ανοίξουν πυρ. Αλλά διευκρίνισε πως "αφού συναντήθην με τον πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου και επ' τη βάσει υπευθύνων διαταγών τας οποίας είχα, διέταξα τη βιαίαν διάλυσιν των διαδηλωτών" ("ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ" 12/12/1958)*.

Οι αστυφύλακες μπήκαν πάλι μέσα στο κτίριο. Κανά δυό που τους πρόλαβε το πλήθος στους γύρω δρόμους, τους λύντσαραν.

Ύστερα, κατέβηκαν τα αγγλικά τεθωρακισμένα από την Βασιλίσσης Όλγας, λίγο πιο πάνω, που περίμεναν. Σταμάτησαν μπροστά στην Αστυνομική Διεύθυνση.

Μετά, το πλήθος συγκεντρώθηκε στο κάτω μέρος της πλατείας. Το πρόγραμμα της διαδήλωσης συνεχίστηκε κανονικά, μίλησαν ο Παρτσαλίδης και ο Ζεύγος.

Ο επίσημος απολογισμός ήταν έντεκα νεκροί.

Από την Μεγάλη Βρετάνια παρακολουθούσαν δεκάδες δημοσιογράφοι. Ο Ντμίτρι Κέσελ, ένας ουκρανός φωτογράφος που είχε έρθει μαζί με τον αγγλικό στρατό, πήρε τις καθηλωτικές φωτογραφίες της Πλατείας Συντάγματος το πρωί της Κυριακής, 3 Δεκεμβρίου 1944. Κι' άλλες πολλές, τις επόμενες μέρες.

 Η είδηση έκανε τον γύρο του κόσμου, γεγονός που τάραξε τον Τσώρτσιλ στην ησυχία του.

Ο Ρούζβελτ έγινε έξαλλος με τον Τσώρτσιλ. "Σε ποιό σημείο θα φτάσουν για να διατηρήσουν το παρελθόν," είπε. Το Στέητ Ντιπάρτμεντ καταδίκασε την σφαγή, και το αμερικάνικο ναυτικό έβγαλε διαταγή να μην παρασχεθεί καμία βοήθεια στους άγγλους για μεταφορά στρατευμάτων τους στην Ελλάδα.

***

Στο Α' Σώμα έμαθαν τα καθέκαστα σχεδόν αμέσως. Έστειλαν μια μοτοσυκλέτα στον Σιάντο, στην Φιλαδέλφεια. Τάχε μάθει. Ζήτησε αυτός να πάει ο Πυριόχος εκεί, στην Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ. Πήγε αυτός, ήταν και ο Ορέστης, ο διοικητής της ΙΙ Μεραρχίας**. Το σχέδιο ενέργειας -που είχε εκπονηθεί για την περίπτωση βασιλικού πραξικοπήματος- μπαίνει σε εφαρμογή, αποφάσισε η Κεντρική Επιτροπή. Σε γενικές γραμμές, το Σώμα Στρατού της Αθήνας έπρεπε να αφοπλίσει τα αστυνομικά τμήματα, την Χ στο Θησείο, και τις φυλακές στην Βουλιαγμένης και τον Ταύρο, που κρατούσαν δωσίλογους και ταγματασφαλίτες. Αλλά κυρίως δεν έπρεπε να έρθει σε εμπλοκή με τους άγγλους. Σε πρώτη φάση, η ΙΙ Μεραρχία θα έπαιρνε θέσεις στην Νέα Φιλαδέλφεια, τη Χασιά, το Ψυχικό και το Χαλάντρι, και το πυροβολικό της θα έπιανε τα Τουρκοβούνια, ώστε να μπορεί να χτυπήσει την Ορεινή Ταξιαρχία στο Γουδί. Και το Α Σώμα Στρατού να εγκαταστήσει το στρατηγείο του στην Φιλαδέλφεια. Κρατήσανε όμως και την Σίνα, με έναν αγγλόφωνο αξιωματικό, και μερικούς συναγωνιστές για τα τηλέφωνα.

Ο Ορέστης είχε ένα ύφος που δεν άρεσε του Σιάντου. Κοίταγε το ρολόι του, είχε ένα ραντεβού στην Ελευσίνα με κάποιον άγγλο διοικητή...

Γύρισε ο Πυριόχος και τα μετέφερε όλα αυτά. Ετοιμάσαν τις διαταγές για τις μονάδες σύμφωνα με τις οδηγίες του Σιάντου. Τις έστειλαν γύρω στο μεσημέρι.

Περασμένες οχτώ το βράδυ, στέλνει σύνδεσμο ο Σιάντος στο στρατηγείο, στην Κυψέλη, να πάνε να τον βρουν στην Φιλαδέλφεια, ο Νέστορας, ο Πυριόχος και ένας άλλος του επιτελείου.

Πάνε αυτοί, το ραντεβού ήταν σ' ένα σπίτι. Αποτσίγαρα, φλυτζάνια, ήταν κι' άλλοι πριν απ' αυτούς. 

Ρωτάει ο Σιάντος τι δυνάμεις έχουν. Το Α' Σώμα έχει 6.500 άντρες, με ελαφρύ οπλισμό. Και η ΙΙ Μεραρχία που έρχεται, έχει 3.500, και τμήμα πυροβολικού. Οι άλλοι (Ρίμινι, Χωροφυλακή, Αστυνομία, Χίτες, κλπ) γύρω στις 10.000. Και 4.500 ταγματασφαλίτες κρατούμενοι, που θα μπορούσαν να τους δώσουν όπλα. Μ' αυτόν τον συσχετισμό, νικάμε, του λένε οι ελασίτες. Αλλά αν ανακατευτούν οι άγγλοι, αδύνατον. Ο Σιάντος λέει πως οι άγγλοι μπορεί να επέμβουν, είχε αξιόπιστες πηγές. Συμπέρασμα, η ΙΙ Μεραρχία να αποσυρθεί στην Πάρνηθα, να μην δώσει αφορμή.

Πάνω στην κουβέντα του λέει ο Νέστορας του Σιάντου πως αν είχαν βάλει στην Αθήνα όπλα, όπως ζητούσε παλιότερα ο Φάνης, τώρα θα μπορούσαν να οπλίσουν 17.000 στρατό. Διότι η Καζέρτα απαγόρευε την είσοδο στην Αθήνα μόνο ενόπλων ανδρών, όχι σκέτο όπλων, οπότε τώρα θα τους σαρώναμε.

Καθόταν και σκεφτόταν, ο Σιάντος.

-Σπύρο, είναι και πολλά άλλα "αν," είπε μετά. "Τώρα εδώ είμαστε. Τώρα να δούμε τι θα κάνουμε." Και είπε μετά να ανακαλέσουνε όλο το σχέδιο, να γυρίσει πίσω η ΙΙ Μεραρχία, να μην επιτεθούν στην Ρίμινι. Μόνο αφοπλισμός της Χ στο Θησείο, και της Χωροφυλακής, στα προάστια. Και αφοπλισμός των αστυνομικών τμημάτων της Αθήνας, ει δυνατόν με διαπραγματεύσεις.

Γυρίσαν πίσω με τις νέες οδηγίες του Σιάντου. Κάτσαν, ξαναγράψαν τις καινούργιες διαταγές. Τις στείλαν κι' αυτές γύρω στα μεσάνυχτα. Η ΙΙ Μεραρχία να γυρίσει πίσω, να πάρει θέσεις στην Χασιά, την Νέα Ιωνία, και την Κηφισιά.

***

Στην Μεγάλη Βρετανία είχαν δώσει του Παπανδρέου τρία δωμάτια. Μαζεύτηκαν εκεί όλη η κυβέρνηση. Ο Παπανδρέου ήταν σε άθλια κατάσταση, οι άλλοι είχαν πιάσει την κουβέντα, καφενείο.  Ήρθε να τον δει ο Σκόμπη, έμεινε μισή ώρα. Μετά, ο Παπανδρέου έπεσε και κοιμήθηκε. "Μαζί του κοιμήθηκε και το κράτος," έγραψε στο ημερολόγιό του ο Κανελλόπουλος.

Ο Σοφούλης ήθελε να αποσύρει τους δικούς του από την κυβέρνηση. Ο δε Λήπερ ευνοούσε μία λύση κυβέρνησης Σοφούλη, ώστε να εκτονωθούν τα πράγματα, να καλμάρουν την αριστερά, να μην κλιμακωθεί η κρίση. Ο Σοφούλης δεχόταν να αναλάβει. Κι' ο Παπανδρέου υπέβαλε την παραίτησή του. Την δεύτερη μέσα στο 1944. Την προηγούμενη φορά στο Κάιρο, τον Αύγουστο. Αλλά ο Τσώρτσιλ ήταν και πάλι ανένδοτος, ήθελε να κρατήσει τον Παπανδρέου στην κυβέρνηση. Τηλεγράφησε του Λήπερ τα εξής:

"Πρέπει να υποχρεώσετε τον Παπανδρέου να κάνει το καθήκον του και να τον διαβεβαιώσετε ότι, εάν το κάνει, θα υποστηριχθεί με όλες τις δυνάμεις μας. Αν παραιτηθεί, φυλακίστε τον έως ότου συνέλθει, όταν πια θα έχουν τελειώσει οι μάχες. Θα μπορούσε το ίδιο καλά να αρρωστήσει και να μην μπορεί να τον πλησιάσει κανείς. Έχει περάσει ο καιρός που η οποιαδήποτε ομάδα Ελλήνων πολιτικών θα μπορούσε να επηρεάσει αυτή την εξέγερση του όχλου. Η μόνη του ελπίδα [του Παπανδρέου] είναι να βγει απ' αυτή την κατάσταση, τασσόμενος ανεπιφύλακτα στο πλευρό μας... "

Κι' έμεινε ο Παπανδρέου πρωθυπουργός. Κι' ας μην τον ήθελε κανένας. Ούτε καν ο ίδιος.

Την άλλη μέρα, ένας αλεξιπτωτιστής από τη Γλασκώβη που παραφύλαγε ελεύθερους σκοπευτές, είπε πως "είναι μια φριχτή δουλειά" και πως "στο Κασίνο ήταν άσκημα, αλλά τουλάχιστον ήξερες τι έκανες."  

 

 

 Παραπομπές

*Και ο γιός του Άγγελου Έβερτ, ο Μπουλντόζας, είπε πως την εντολή για την βίαιη διάλυση της διαδήλωσης την έδωσε ο Παπανδρέου:

http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=162798&wordsinarticle

 

** Η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ συστάθηκε με προσωπική απόφαση του Σιάντου, και νομιμοποιήθηκε επισήμως με απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ την επομένη, 2 Δεκεμβρίου 1944. Την αποτελούσαν ο Σιάντος, και οι μη κομματικοί Μανώλης Μάντακας, και ο Μ. Χατζημιχάλης, πρώην στρατιωτικοί καριέρας, που ουσιαστικά δεν ήταν παρά σύμβουλοι του Σιάντου. Ο Γιάννης Πυριόχος, πρώην συνταγματάρχης του πυροβολικού, ήταν ο στρατιωτικός διοικητής του Α' Σώματος του ΕΛΑΣ. Καπετάνιος του ήταν ο Νέστορας, ο Σπύρος Κωτσάκης. Ο καπετάν Ορέστης ήταν ο Αντρέας Μουντρίχας, από τους ικανότερους διοικητές του ΕΛΑΣ. Διοικούσε την ΙΙ Μεραρχία, μια εμπειροπόλεμη μονάδα με βαρύ οπλισμό, που -στην κλιμάκωση της κρίσης, και με ενδεχόμενο ένα βασιλικό πραξικόπημα- ξεκίνησε πεζοπορώντας την 1^η Δεκεμβρίου από την Χαλκίδα για να ενταχθεί στο Α΄ Σώμα της Αθήνας. Ο Φάνης ήταν ο Βασίλης Μπαρτζιώτας, γραμματέας της κομματικής οργάνωσης Αθήνας του ΚΚΕ.

 

Πηγές

Τα βασικά: Χαραλαμπίδης, σελ. 65-79. Κωτσάκης, σελ. 56-68.

Τα γεγονότα στην Πλατεία Συντάγματος, με την μαρτυρία της Ζωρζ Σαρρή, και βέβαια του Νίκου Φαρμάκη, από την εκπομπή Ρεπορτάζ χωρίς Σύνορα, του 2006.

https://www.youtube.com/watch?v=L9km1I5tuaY

 Φωτό: Dmitri Kessel https://en.wikipedia.org/wiki/Dmitri_Kessel